Απόθεμα στη Βιώσφαιρα

Τι είναι η UNESCO

H UNESCO είναι ο Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, που δημιουργήθηκε με αφορμή τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Εβδομήντα χρόνια αργότερα η αποστολή της UNESCO παραμένει σημαντική, καθώς η πολιτισμική συνοχή, οι ανθρώπινες ελευθερίες και τα δικαιώματα βρίσκονται υπό απειλή.

Η UNESCO πρεσβεύει πως η ειρήνη για να είναι βιώσιμη πρέπει να βασίζεται στον διάλογο και την αλληλοκατανόηση. Οι πολιτικο-οικονομικές συμφωνίες μεταξύ των κυβερνήσεων δεν αρκούν προκειμένου να διασφαλίζεται η ειλικρινής υποστήριξη μεταξύ των ανθρώπων.

Στο πλαίσιο αυτό, η UNESCO δημιουργεί τις κατάλληλες εκπαιδευτικές συνθήκες ώστε οι πολίτες να ζουν χωρίς φόβο και κάθε άνθρωπος να έχει ισότιμη πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση. Παράλληλα, προωθώντας την πολιτιστική κληρονομιά κάθε λαού η UNESCO ενδυναμώνει τους δεσμούς μεταξύ των χωρών.

Η ελευθερία της έκφρασης είναι βασική αρχή της UNESCO. Για το λόγο αυτό υιοθετεί επιστημονικά προγράμματα και πλατφόρμες που προωθούν την ανάπτυξη και τη συνεργασία.

Τι είναι Απόθεμα Βιόσφαιρας

Τα «Αποθέματα Βιόσφαιρας» του Προγράμματος «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» (MAB) της UNESCO, είναι περιοχές που δημιουργούνται για την προστασία της βιολογικής και πολιτιστικής ποικιλότητας με ταυτόχρονη προαγωγή της αειφόρου οικονομικής τους ανάπτυξης. Δεν αποτελούν μια ακόμη κατηγορία προστατευόμενων περιοχών αλλά αφορούν μεγάλες γεωγραφικές ενότητες που περιλαμβάνουν συχνά προστατευόμενες περιοχές, εθνικούς δρυμούς, περιοχές Natura και αρχαιολογικούς χώρους με τις αντίστοιχες θεσμοθετημένες προβλέψεις προστασίας.

Τα Αποθέματα Βιόσφαιρας εμπλέκουν τις τοπικές κοινότητες και όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς στο σχεδιασμό και τη διαχείριση τους.

Ενσωματώνουν τρεις κύριες λειτουργίες:

• Προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας και της πολιτιστικής πολυμορφίας
• Οικονομική ανάπτυξη που πρέπει να είναι κοινωνικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά αειφόρος
• «Λογιστική» υποστήριξη με παροχή «υπηρεσιών» οικολογικών και άλλων όπως εκπαίδευσης και κατάρτισης, αναψυχής, έρευνας, τακτικής παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραμέτρων (monitoring)

Το Παγκόσμιο Δίκτυο

Τα «Αποθέματα Βιόσφαιρας» αποτελούν κορυφαία κατάταξη. Ιδρύ- ονται υπό την αιγίδα του Εκπαιδευτικού, Επιστημονικού και Πολιτι- στικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO) και στο πλαί- σιο του προγράμματός του «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» (Man and Biosphere/ MAB). Για να χαρακτηριστεί μια περιοχή μιας χώρας ως «Απόθεμα Βιόσφαιρας», πρέπει να προταθεί από την Κυβέρνηση, έχο- ντας την υποστήριξη των τοπικών και περιφερειακών Αρχών και των τοπικών κοινοτήτων, να εγκριθεί και να προωθηθεί από την Ελληνική Εθνική Επιτροπή MAB, η οποία υπάγεται στην Ελληνική Εθνική Επι- τροπή της UNESCO και τέλος με θετική εισήγηση του Επιστημονικού Συμβουλίου του MAB, να εγκριθεί από το Πρόγραμμα «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» της UNESCO, στο Παρίσι. Το Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθε- μάτων Βιόσφαιρας (World Network of Biosphere Reserve) καλύπτει ευρείες εκτάσεις που περιέχουν όλα τα σημαντικά αντιπροσωπευτικά φυσικά και ημι-φυσικά οικοσυστήματα. Υπάρχουν περισσότερα από 720 Αποθέματα Βιόσφαιρας σήμερα σε όλο τον πλανήτη, τρία από τα οποία στην Ελλάδα, όπου εκτός από τα Αστερούσια, Αποθέματα Βιό- σφαιρας είναι ο Όλυμπος και το Φαράγγι της Σαμαριάς.

Ζώνες

Κάθε Απόθεμα Βιόσφαιρας πρέπει να εμπεριέχει τρεις ζώνες:

• την ζώνη του «πυρήνα» (core zone) όπου κυρίαρχη είναι η προστασία της βιοποικιλότητας εκτός οικισμών
• την ζώνη εξουδετέρωσης (buffer zone) με χαλαρότερους περιορισμούς χρήσεων και έμφαση σε λειτουργίες και υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη, η επιστημονική έρευνα, ο οικοτουρισμός και ήπιες γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες και
• την λεγόμενη «μεταβατική/περιφερειακή ζώνη» (transition zone) όπου εντάσσονται οι οικισμοί, καλλιέργειες, τουρισμός, μεταποίηση τοπικών αγροτικών προϊόντων και άλλες χρήσεις με γενικότερο αειφορικό αναπτυξιακό προσανατολισμό

Ποια μνημεία είναι ενταγμένα στην UNESCO

Τον Αύγουστο του 2021 στη λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO κατατάσσονταν, συνολικά, 1.154 μνημεία, κτίσματα ή τοποθεσίες σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα μνημεία αυτά είναι είτε πολιτιστικά είτε περιβαλλοντικά και διακρίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο για την ιστορική, πολιτιστική, καλλιτεχνική ή περιβαλλοντική σημασία τους.

Μεταξύ των γνωστότερων μνημείων είναι: η Αγία Σοφία στην Τουρκία, το Ταζ Μαχάλ στην Ινδία, το Μάτσου Πίτσου στο Περού, η Πυραμίδες της Γκίζας στην Αίγυπτο, το Σινικό Τείχος στην Κίνα, η Πέτρα στην Ιορδανία, τα Νησιά Γκαλαπάγκος στο Εκουαδόρ, ο Μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος στην Αυστραλία, η Νήσος του Πάσχα στη Χιλή, η Βαλέτα στη Μάλτα, η Βερόνα και η Βενετία στην Ιταλία, η Παναγία των Παρισίων στη Γαλλία, η Κόρδοβα και η Γρανάδα στην Ισπανία, ο αρχαιολογικός χώρος της Πομπηίας στην Ιταλία, τα έργα του Antoni Gaudí στη Βαρκελώνη, το Στόουνχετζ στη Μεγάλη Βρετανία και πολλά ακόμη.

Στην Ελλάδα υπάρχουν 18 μνημεία και περιοχές που είναι ενταγμένες στη λίστα των μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Τα μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco που βρίσκονται στην Ελλάδα (με σειρά ένταξης) είναι: ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα, ο Αρχαιολογικός Χώρος των Δελφών, η Ακρόπολη, ο Αρχαιολογικός Χώρος της Επιδαύρου, τα Μετέωρα, το Άγιο Όρος, τα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, η Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, η Αρχαία Ολυμπία, ο Μυστράς, η Μονή Δαφνίου, Μονή Οσίου Λουκά και Νέα Μονή Χίου, η Δήλος, το Πυθαγόρειον και το Ηραίον της Σάμου, ο Αρχαιολογικός χώρος Αιγών στη Βεργίνα, το ιστορικό Κέντρο της Πάτμου με τη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης, οι Αρχαιολογικοί Χώροι των Μυκηνών και της Τίρυνθας, η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας και ο Αρχαιολογικός Χώρος Φιλίππων.

Τα Αστερούσια Όρη εντάχθηκαν στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας του Προγράμματος Άνθρωπος και Βιόσφαιρα της UNESCO, αποτελώντας την τρίτη περιοχή στην Ελλάδα που εντάσσεται στο εν λόγω Δίκτυο. Οι άλλες δύο περιοχές είναι ο Όλυμπος και η Σαμαριά.

Ένταξη

Πρόταση

Ιστορικό ένταξης

Το εγχείρημα της ένταξης των Αστερουσίων στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας του Προγράμματος Άνθρωπος και Βιόσφαιρα της UNESCO ήταν μία πρωτοβουλία του Συνδέσμου Προστασίας των Αστερουσίων.

Το 2017 η Αναπτυξιακή Ηρακλείου σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης υπέβαλαν το σχετικό αίτημα στην Επιτροπή του Δικτύου, έπειτα από την έγκριση του Υπουργείου Ενέργειας.

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του αιτήματος οι αρμόδιες τοπικές αρχές (οι Δήμοι Βιάννου, Μινώα Πεδιάδος, Αρχανών Αστερουσίων, Γόρτυνας και Φαιστού, η Περιφέρεια Κρήτης, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης, το Δασαρχείο Ηρακλείου, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αρχανών- Ρούβα-Γουβών, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Φίλων Αστερουσίων, ο Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος – Παράρτημα Κρήτης και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος – Παράρτημα Ανατολικής Κρήτης) έδειξαν έμπρακτα την υποστήριξή τους στο εγχείρημα τόσο με υποστηρικτικές επιστολές που απαιτούνταν για την κατάθεση της αίτησης, όσο και με τη συμμετοχή τους σε ενημερωτικές συναντήσεις και ημερίδες.

Επίσης, ο ρόλος της Εθνικής Επιτροπής UNESCO ήταν εξίσου σημαντικός, καθώς παρείχε την απαραίτητη συμβουλευτική υποστήριξη για την προετοιμασία του φακέλου υποστήριξης.

Ευκαιρίες Ανάπτυξης

Τα οφέλη από την ένταξη των Αστερουσίων στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας του Προγράμματος Άνθρωπος και Βιόσφαιρα της UNESCO είναι πολλά και σημαντικά όχι μόνο για την ενταγμένη περιοχή και την ευρύτερη περιοχή των Αστερουσίων, αλλά και για ολόκληρη την Κρήτη.

Στο πλαίσιο της ένταξης των Αστερουσίων στο Δίκτυο MaB – UNESCO ενισχύεται και η διεθνής συνεργασία της περιοχής με άλλες χώρες με σημαντικά οφέλη για την περιοχή, όπως:

• Τουριστική και οικονομική συνεργασία με την ανάπτυξη ενός βιώσιμου τουρισμού που σέβεται το φυσικό περιβάλλον και τις παραδόσεις.
• Δυνατότητα εκμετάλλευσης του εμπορικού σήματος (brand name) του δικτύου MaB.
• Ανταλλαγή τεχνογνωσίας (τεχνολογία και μεταφορά γνώσεων) για την εναρμόνιση μεταξύ των τουριστικών επιχειρήσεων και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που απαιτείται για τη διατήρηση της ταυτότητας της τοπικής κοινότητας.
• Αυξημένη αναγνωρισιμότητα της περιφέρειας και γνωριμία με άλλες περιοχές.
• Διεθνή κατανόηση.

Συγκεκριμένα, για την ανάπτυξη του ορεινού όγκου των Αστερουσίων οι δράσεις που θα ενεργοποιηθούν με την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο MaB – UNESCO είναι:

• Η ανάπτυξη ενός αειφόρου μοντέλου τουρισμού, που θα συνδυάζει την αξία του φυσικού περιβάλλοντος με την επίσκεψη σε πολιτιστικούς και αρχαιολογικούς χώρους, καθώς και την εμπειρία των παραδοσιακών δραστηριοτήτων και τοπικών ηθών και εθίμων (μουσική, φαγητό, λαογραφία, αγροτικά – κτηνοτροφικά προϊόντα).
• Η προώθηση ενός βιώσιμου μοντέλου τουρισμού και η ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας που θα ενισχύσουν τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και θα προσφέρουν νέες επαγγελματικές ευκαιρίες μέσα από δράσεις διατήρησης και τοπικής ανάπτυξης.

Όμοροι Δήμοι

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως τα οφέλη από την ένταξη των Αστερουσίων στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας της UNESCO δεν περιορίζονται μόνο στον ορεινό όγκο των Αστερουσίων αλλά περιλαμβάνουν και την ευρύτερη περιοχή, καθώς και τους 5 όμορους Δήμους.

Δηλαδή, τον Δήμο Φαιστού, τον Δήμο Αρχανών Αστερουσίων, τον Δήμο Μινώα Πεδιάδος, τον Δήμο Γόρτυνας και τον Δήμο Βιάννου.

Το Μέλλον

Η ένταξη των Αστερουσίων στο Παγκόσμιο Δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας της UNESCO έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για την περιοχή, όσο και για ολόκληρη την Κρήτη. Τα Αστερούσια αποτελούν την τρίτη περιοχή της Ελλάδας (μετά τον Όλυμπο και τη Σαμαριά) που εντάσσονται στο Δίκτυο, σε σύνολο, περίπου, 700 περιοχών σε όλο τον κόσμο.

Με την ένταξη των Αστερουσίων στο Δίκτυο της UNESCO, όχι μόνο ανοίγονται μεγάλες προοπτικές για ορθολογική και βιώσιμη -ως προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο- ανάπτυξη, αλλά δημιουργείται κι ένα ισχυρό brand για την περιοχή που θα δώσει προστιθέμενη αξία τόσο στα προϊόντα όσο και στις παρεχόμενες υπηρεσίες και θα αποτελέσει ισχυρό κίνητρο προκειμένου οι νέοι άνθρωποι να παραμείνουν στην περιοχή.

Ο Ιστορικός, θρησκευτικός, αρχαιολογικός, περιβαλλοντικός πλούτος των Αστερουσίων σε συνδυασμό με τις αρχαιότητες Γόρτυνας, Φαιστού, το μουσείο Μεσαράς και τη Γεωργική Σχολή Μεσαράς αποτελούν ισχυρούς πόλους ανάπτυξης και προσέλκυσης επισκεπτών. Παράλληλα, ανοίγονται οι δρόμοι αξιοποίησης Ευρωπαϊκών προγραμμάτων από τους όμορους Δήμους, τόσο για τη δημιουργία υποδομών όσο και για την προώθηση της Βιολογικής Γεωργίας – Κτηνοτροφίας, τη στήριξη των μικρών παραγωγών και την ανάδειξη της φυσικής αξίας.